κουρκουλιονίδες

(curculionidae). Μεγάλη οικογένεια εντόμων, της τάξης των κολεοπτέρων. Οι κ., που περιλαμβάνουν περισσότερα από 40.000 είδη –με παγκόσμια εξάπλωση– ταξινομημένα σε διάφορες υποοικογένειες, έχουν διαστάσεις 0,6-35 χιλιοστά, με μέσο μήκος τα 10 χιλιοστά· συνήθως, τα ευρωπαϊκά είδη είναι μικρά ή μέτρια, σε σύγκριση με μερικά εξωτικά είδη που είναι αρκετά μεγαλόσωμα. Έχουν κοντόχοντρο σώμα και σκληρό δερματοσκελετό. Το κεφάλι τους προεκτείνεται σε ένα ρόστρο, το οποίο μπορεί να ποικίλει από επίπεδο και πλατύ μέχρι επίμηκες και στενό σε ορισμένα είδη· εξαιτίας αυτού του χαρακτηριστικού, οι κ. ονομάστηκαν και τρυπητήρια. Οι κεραίες τους, συνήθως κοντές, αποτελούνται από τρία άρθρα και μπορούν να αναδιπλώνονται ή να απλώνονται. Τα πόδια τους είναι δυνατά. Οι κ. έχουν κατά κανόνα πτητικές ικανότητες, αν και μερικά είδη με μεμβρανώδεις και ατροφικές πτέρυγες είναι ανίκανα να πετάξουν. Τα περισσότερα είδη των κ. αναπαράγονται με αβγά, μερικά όμως είναι παρθενογενετικά. Το κεφάλι των προνυμφών καλύπτεται από χιτινώδη ουσία, ενώ το σώμα τους είναι μαλακό και χωρίς πόδια. Τόσο οι προνύμφες όσο και τα τέλεια έντομα της οικογένειας είναι βλαβερά για τη γεωργία, επειδή τρέφονται με ρίζες, φύλλα, βλαστούς, καρπούς και σπόρους καλλιεργούμενων φυτών. Από τα πιο επιβλαβή είδη είναι η καλάνδρα του σταριού (σταρόψειρα) και του ρυζιού, των οποίων οι κάμπιες λυμαίνονται τους σπόρους των σιτηρών και τα ζυμαρικά· οι υλόβιοι του ελάτου, του πεύκου και του επίσης κωνοφόρου δέντρου Larix ανήκουν στο γένος Hylobius, που περιλαμβάνει μερικά από τα μεγαλύτερα είδη της Ευρώπης, μήκους 10-16 χιλιοστών· τα μέλη της οικογένειας apioninae που αντιπροσωπεύονται στη νότια και στη νοτιοανατολική Ευρώπη με περισσότερα από 150 είδη και λυμαίνονται τα κηπευτικά και τα φρούτα· τέλος, το γένος Lixus που προσβάλλει αποκλειστικά τα παντζάρια κ.ά. Στην υποοικογένεια των ρυγχιτινών κ., που έχουν μικρές και μεσαίες διαστάσεις, ανήκει ο μπίμπικας της ελιάς (Rhynchites ruber), κόκκινου κεραμιδί χρώματος, που είναι ιδιαίτερα βλαβερός επειδή οι κάμπιες του ζουν στις ελιές. Άλλα είδη, συγγενικά με αυτό, γεννούν τα αβγά τους μέσα στα δαμάσκηνα, στα κεράσια, στα βερίκοκα και σε φρούτα άλλων παρόμοιων φυτών, αφού προσβάλλουν με τις ισχυρές σιαγόνες τους τον μίσχο τους, έτσι ώστε ο καρπός να πέσει, άγουρος ακόμα, στη διάθεση των προνυμφών που θα εκκολαφθούν. Οι ρυγχίτες του είδους ρυγχίτης της σημύδας (Deporaus betulae), που αναγνωρίζονται από το σκούρο μπλε χρώμα τους, ζουν σε διάφορα φυτά. Τα θηλυκά έντομα κάνουν στην άκρη των φύλλων ειδικές εντομές σχήματος S και κατόπιν, με τη βοήθεια των στοματικών εξαρτημάτων και των ποδιών τους, τυλίγουν το μισό του φύλλου σε σχήμα λεπτού κώνου με τη βάση στραμμένη προς τα κάτω και ύστερα τυλίγουν το άλλο μισό του φύλλου γύρω από τον πρώτο κώνο. Αφού τελειώσουν το στρίψιμο, περίπου σε μία ώρα, αφήνουν στο εσωτερικό της τεχνητής αυτής ωοθήκης 2-5 αβγά. Είδος του γένους Lixus της οικογένειας των κουρκουλιονίδων, που ζει στη νότια Ευρώπη.